Le Pianete plicate. Dalle Nuove Osservazioni del Merato al Commento delle Rubriche del Messale Romano

Dalle Nuove Osservazioni del Merato al Commento delle Rubriche del Messale Romano

Le Pianete plicate

COMMENTARIA IN RUBRICAS MISSALIS ROMANI

Pars Quarta. Rubricae Missalis propriae

De Rubricis Missarum de Adventu I

Novae Observationes, et Additiones, ad Gavanti Commemntarium

48

IV. Eodem num. 4. Neque adhibentur Dalmaticæ, etc.) Toto tempore Adventus Diaconus, et Subdiaconus non utuntur Dalmatica, et Tunicella in quibuscumque Ecclesiis in Missis de Adventu, sed Planetis plicatis ante pectus, et iis quidem in majoribus Ecclesiis tantum, scilicet, Cathedralibus, Collegiatis, et Ecclesiis Regularium insignioribus, ut colligetur ex Missali, et ex Decreto Congreg. Rit. dato in nostro Indice sub n. 247. Excipitur tamen Dominica tertia, quæ appellatur Gaudete, in qua prædicti Sacri Ministri utuntur Dalmaticis, sicut et in Feriis hebdomadæ sequentis, quia in iis dicitur Missa de eadem Dominica. Planetæ autem plicatæ Ministrorum sunt ejusdem formæ, et coloris, ac illa Celebrantis, sed tamen sic plicatæ, ut pars anterior replicetur interius usque ad medium, vel revolutæ etiam ante pectus, et tantum aciculis, aut quibusdam vittis, sive ligaculis firmantur, ne pars eorum anterior decidat. Finita autem Missa, possunt eadem aciculæ auferri, vel brevia ligacula, sive cordulæ in suis extremitatibus insutæ possunt relinqui, et sic prædictæ Casulæ, etiam Sacerdotibus aliis pro celebratione Missarum inservire, ut post Bauldryum part. 4 c. 1 observavit Gerlacus Vinitor in Compendio Sacrorum Rituum part. 6 tit. 1 n. 3. qui etiam ibidem n. 4 declarat ordinem, ac tempus deponendi, ac resumendi ejusmodi Planets plicatas, uti et Stolam latiorem sumendi, et deponendi a Subdiacono, et Diacono respective; dicendo quod Subdiaconus cantaturus jam Epistolam, paulo ante quam accipiat librum, Planetam plicatam deponit in alio loco congruo, et convenienti ad id deputato, puta super credentiam, adjuvante eum aliquo Acolytho in cornu Epistolæ. Cantata vero Epistola, sola indutus Alba cum manipulo, et osculata manu Celebrantis, post Epistolam cantatam, priusquam deferat Missale ad cornu Evangelii, resumet suam Casulam plicatam. Diaconus similiter deponet Planetam eodem loco priusquam librum Evangeliorum deferat ad Altare, et loco Planetæ ponet super Stolam communem aliud genus Stolæ latioris, sed brevioris et violaceæ, quam ligabit cordulis, seu ligaculis sub brachio dextero, juvante eum Acolytho; sicque ministrabit Celebranti usque ad factam Communionem; et hac peracta, postquam detulit Missale ad cornu Epistolæ, perget ad credentiam seu locum assignatum, ubi deposita latiori Stola, resumet suam Planetam plicatam, nec eam deponet amplius nisi in Sacristia.

In minoribus autem Ecclesiis, in quibus Ministri sacri uti non debent Planetis plicatis, ministrabunt in albis; et Diaconus quidem suam solitam Stolam tantum, et manipulum solum adhibebit. Sed prædicta Dominica tertia Adventus etiam in iis Ecclesiis utentur Dalmatica, et Tunicella, et quoties Missa ejusdem Dominicæ resumetur per illam hebdomadam, adeoque hujusmodi indumentis uti non possunt in Missis Quatuor Temporum, sed in his ministrabunt in albis, ut supra innuimus.

Cæterum supradictis Planetis plicatis Diaconus,

49

et Subdiaconus uti debent in majoribus Ecclesiis non solum Dominicis, et feriis Adventus, sed etiam Dominicis et feriis Quadragesimæ, necnon diebus jejuniorum, item in Benedictione Candelarum, et earum Processione, qua fit in die Purificationis B. M. V. et in Benedictione Cinerum, ac in Benedictione Palmarum et earum Processione. Rursus in Sabbato Sancto Ministri Sacri utuntur Planeta plicata, sed ante Missam tantum, sicut etiam in Vigilia Pentecostes; nam ad Benedictionem Cerei Diaconus utitur Dalmatica alba.

A supradicta regula excipiendæ sunt Vigiliæ Sanctorum, licet in his observetur jejunium, nam Vigiliæ sunt principium Festi. Excipitur etiam, ut diximus, Dominica tertia Adventus, quæ dicitur Gaudete, etc. excipitur pariter Dominica quarta Quadragesimæ, quæ dicitur Lætare, sed non excipiuntur Feriæ intra eandem hebdomadam, quia Rubrica Generalis XIX. has Ferias, non excipit, sicut excipit Ferias tertiæ hebdomadæ Adventus, cujus discriminis ratio est, quia in Feriis hujus tertiæ hebdomadæ resumitur, et cantatur eadem Missa de tertia Dominica, quæ dicitur Gaudete, in Feriis vero quartæ hebdomadæ Quadragesimæ non dicitur eadem Missa Lætare, quæ dici solet in prædicta quarta Dominica. Denique excipiuntur a prædicta regula Vigilia Nativ. Domini, ac Feriæ Quatuor Temporum Pentecostes ob solemnitatem Spiritus S. ut statutum est in Concil. Selingestadiensi c. 2. in quibus omnibus diebus Diaconus et Subdiaconus utuntur Dalmatica, et Tunicella. Excipitur etiam Feria quinta in Cœna Domini, in qua adhibetur color alba, Planetæ autem plicatæ non sunt in usu, nisi in colore violaceo , et nigro. Si quæras rationem quare in diebus Dominicis, et jejuniorum suprapositis prohibetur usus Dalmaticæ, et Tunicellæ, eam reddit Honorius in Gemma Animæ l. 3. c. 45. ubi ait: Dalmatica significat lætitiam, quæ dictis diebus non convenit.

Ab expensi Ritus praxi sermonem vertendo ad ejusdem originem, nimirum tam Planetarum plicatarum, tum Stolæ latioris; sciendum est, quod antiquitus Planeta, seu Casula erat vestis commnis tam Presbytero, quam aliis Ministris, ea omnes utebantur in sacris functionibus, cumque Casulæ totum ambirent, et involverent hominem a collo usque ad pedes, unicam in medio aperturam habentes, per quam caput immittebatur: hinc necessarium erat, ut Sacerdos ea super brachia revolveret, et complicaret, alias libere operari, et manibus uti non potuisset; ob eamdem rationem prædictæ Casulæ magno pariter erant impedimento Ministris, præsertim Diacono, cujus præcipuæ partes sunt Præsbytero inservire in Missæ Sacrificio; hinc factum est ut Planetæ Ministrorum a parte anteriori complicarentur, ut expeditiores essent ad ministrandum. Cessavit deinde usus Planetarum pro Ministris, qui loco Casularum adhibuerunt Dalmaticas; nihilominus etiam post introductum usus Dalmaticæ, et Tunicellæ pro Diacono, et Subdiacono in Dominicis, et Feriis Adventus, et Quadragesimæ, aliis diebus jejuniorum Planetarum usus præfatis Ministris conceditur etiam nunc, quæ quidem Planetæ adhuc complicantur a parte anteriori, quamvis non amplius videatur necessaria talis complicatio ob declarationem et scissonem Planetarum a lateribus apud Latinos introductam. Sed quia non sine aliqua difficultate, et notabili temporis spatio Ministrorum Planetæ complicari poterant, congruum existimarunt tam Diaconus, quam Subdiaconus Planetas exuere, primus quando legere debebat Epistolam, alter vero, ut cantaret Evangelium; sed ne sine habitu Diaconus hoc munus obiret, et deinde Sacerdoti ministraret, quoddam indumenti genus, quod nunc Stolam latiorem appellant, induere cœpit. Hanc esse hujus Stolæ latioris originem, quidem recentem, et locum Planetæ tenere, unusquisque facile concedet, cum animadvertit antiquitus Diaconus, cum legeret Evangelium, suam Planetam ad modum stolæ plicasse, id autem manifeste colligimus ex Ordine Romano XIV. inter evulgatos a Mabillonio, in quo n. 54. statuitur, ut Diaconus quando pergere debet ad legendum Evangelium, deponat Planetam, et Acolythi decenter eam complicent, et imponant super sinistrum humerum ejus, ac sub dextero brachio ligens eam, ut melius poterunt, ita quod ab humero sinistro descendat ad latus dexterum, sicut Diaconalis Stola descendit, et hoc modo Diaconus Planetam teneat dum legit Evangelium, et usquequo dicatur ultima Oratio post Communionem. Hæc etiam præscribuntur in Ordine XV. ab eodem Mabillonio vulgato; ex quibus manifestum fit, Diacunum non adhibuisse in principio Missæ Planetam plicatam, sed tunc tantum plicari solitam fuisse, et super humerum sinistrum revolvi, cum lecturus erat Evangelium, ac propterea Stolam, quam latiorem appellamus, Planetæ sic plicatæ locum occupasse. Cæterum hujus Stolæ latioris usus recentissimus est, nec enim sæculo XIV. et XV. quibus scripti sunt Ordines isti Romani, in usu erant apud Romanam Ecclesiam: imo sæculo ipso XVI. nondum hanc Stolam receperat Cappella Pontificia; Marcellus enim Corcyrensis l. 2. Sacrarum Cæremoniarum cap. 1. testatur, Planetam plicatam imponi solitam Diacono, cum lecturus est Evangelium. Ubi primum incœperit usus hujusmodi Stolæ, ignoratur, et de hac nullus omnino auctor, quem legerim, sermonem facit. Solus Cardinalis Bona l. 1. c. 24. n. 8. in fin. breviter innuit usum hujus Stolæ latioris esse recentioris ævi. Nolim tamen hoc ornamenti genus Stolam rigorose appellari, nam cum propriam Diacunus non exuat, si hoc etiam indumentum veram Stolam esse concedimus, refragamur profecto Canonibus Concilii Toletani IV. quibus cautum est, ne Episcopus, Presbyter, ac multo minus Diaconus duplici utatur Stola. Porro Subdiaconus lecturus Epistolam exuit ipse quoque Planetam, nullum aliud indumentum substituendo, quia antiquitus Lectores, ac Subdiaconi in suis ministeriis obeundis sola Alba uti poterant. Deinde apud Albinum Flaccum de Divin. Offic. c. Quid si-

50

gnificent vestimenta, lego hæc: Diaconus, qui non est indutus Dalmatica, Casula circumictus legit, ut expedite possit ministrare, et idem lego apud Amalarium lib. 2. de Eccles. Offic. cap. 21. de Dalmatica sed de Subdiacono nihil præscribitur.

Ex iis quæ diximus, liquet usum Stolæ latioris supra Stolam ordinariam a Diaconibus nunc adhibitæ recentem profecto esse, sed usus Planetarum plicatarum antiquiorem redolere ætatem; de his enim mentionem facit Rupertus lib. 3. cap. 2. qui floruit Sæculo XII. ubi ait: Ex tunc etiam, scilicet a Dominica prima Adventus ad Sacram Domini Natalis noctem Diaconus, et Subdiaconus imminuti procedunt. Nam nec Diaconus Dalmaticam, nec Subdiaconus induit Tunicam. Sed hæc consuetudo haud videtur primum fuisse universalis, idque innuit Amalarius lib. 3. cap. 40. his verbis: Vidi prisco tempore Gloria in excelsis Deo prætermitti in diebus Adventus Domini, et in aliquibus locis Dalmaticas. Micrologus vero, seu Micrologi auctor, qui Sæculo XI. vixit c. 30. hæc habet: Quidam infra Adventum Dom. Casulis pro Dalmaticis utuntur; quidam more solito vestiuntur, eo quod Missam ad Tertiam, et Alleluja, sicut tota æstate dicunt. Ruperto tamen suffragatur communis usus Ecclesiarum Cathedralium, et Collegiatarum. Quod autem Casulas pro Dalmaticis et Tunicas Diaconis, et Subdiaconis concedi dicit: Iis sane non sic utuntur, inquit Rupertus idem, ut in ipsis legant, vel ministrent, sed lecturi, aut ministraturi illas exuunt manifeste profitentes, illam suam non esse vestem, nec propter suum ordinem sibi debitam, sed propter Dominicæ, vel alicujus Festi reverentiam, sic accipere accomodatam, ut inopem, atque indecentem consolentur expoliationem. Et hic quidem est universalis usus Ecclesiæ, sed Diaconus in cantando Evangelio, et ministrando Celebranti, Planetam quidem plicatam exuit, sed vel eamdem super humerum sinistrum revolvit, vel loco illius, ut mox diximus, Stolam latiorem, et Stola sua solita breviorem (quam ad modum Fasciæ crispatæ nonnulli describunt, præsertim Claudius de Vert t. 2. p. 340 cujus uterque limbus sub latere dextero vitta serica ligatur) induit, et hæc sint satis de origine usus tum Planetarum plicatarum, tum Stolæ latioris.

da B. GAVANTO-G. M. MERATO, Commentaria in Rubricas Missalis Romani, IV, 1 (Thesaurus Sacr. Rit., Venetiis, Balleoniana, 1792, pp. 48-50).

LINK UTILI

Dal Commento del Gavanto alle Rubriche del Messale Romano. Le pianete plicate

Inizio Pagina

Inserito il 2 febbraio 2013